પતંગો અને આપણે

Dr. DHAVAL SOLANKI · January 13, 2022 at 5:03 pm

Posted by: Dr. DHAVAL SOLANKI Category: ચિંતન લેખો Comments: 183

પતંગો અને આપણે : મનુષ્યો સાથે સામાજિક સુસંગતતા

લેખક : ડો. ધવલ સોલંકી

Kites!

પતંગો!

જે આજકાલ આપણી આસપાસ ઉડાઉડ કરતાં દેખાય છે એ પતંગો. Would you believe આ પતંગો આપણને કેમ ગમે છે? કેમ આટલો બધો આનંદ આપે છે? કદાચ એટલાં માટે કે એ પણ તદ્દન આપણી જેવાં જ છે. અદ્દલોઅદ્દલ. તો આવો આજકાલ જ્યારે આપણે બધાં જ સહિષ્ણુતાની વાતો કરી રહ્યા છીએ ત્યારે સાંભળીએ વાતો પતંગોનાં આપણાં જીવન સાથેનાં સાયુજ્યની.

પતંગો.

આપણી જેવા જ છે આ પતંગો. છે તો કાગળનો જીવ પણ ફાંકાનો નહીં પાર. ફટ દઈને ફાટી જાય તેવું ક્ષણભંગુર જીવન, ને તોય ઇચ્છાઓ અપાર.

તમને ખબર છે? પતંગો જ્યારે બજારમાંથી ખરીદીને લાવીએ ત્યારે, પંજામાં લાવીએ. પંજો એટલે શું? અરે, પંજો એટલે પાંચનું જૂથ. મારો કહેવાનો મતલબ તો એમ છે કે જ્યારે ખરીદીએ ત્યારે એ સરળતાનું જૂથનું અને એકબીજાને સ્વીકારવાનું પ્રતીક. તમે જોયાં છે ને બધાંએ? કેવા સરસ રીતે એકબીજાની અંદર-અંદર સળીઓમાં ભરાઇને ગોઠવાય છે, જાણેકે એક જ ઘરનાં પાંચ બાળકો. નાના હોય ત્યારે એટલેકે શરૂઆતની જીંદગીમાં સાથે ને સાથે. અને એમાં પણ વળી જે પહેલો પતંગ હોય તે પોતાની સળીને થોડી તણાંવા દઇ બાકીની પતંગોને પોતાની અંદર સમાવે છે જેમ સૌથી મોટો ભાઈ કે બહેન નાના ભાઇ-બહેનનું ધ્યાન રાખે એમ જ.

હા, અને પછી સમયની સાથે શરૂ થાય છે સફરની. હા, એ પતંગોને કિન્ના બાંધવાનું શરૂ થાય છે. કિન્ના બાંધવાની સાથે જ શરૂ થાય છે પતંગમાં માનવપણાની શરૂઆત. હા, કિન્ના બંધાતા જ હવે આ પતંગો એકબીજામાં ભરાઇ નથી શકતાં, જોડે નથી રહી શકતાં. જેવી રીતે મોટાં થયેલાં બાળકોને જોઈએ છે પોતાની એકલી, અલગથી સ્વતંત્રતા એ જ રીતે.

પોતાનામાં આવેલી આ અણસમજ અને સ્વાર્થ એ જ તો કિન્ના છે, જે જોડાવા નથી દેતાં અન્ય સાથે. અને અહીંયાથી જ શરૂઆત થાય છે પતંગની માણસ તરીકેની ભૂમિકાનાં પ્રદર્શનની.

આપણે માણસો પણ જેવું પોતાનું કાર્યક્ષેત્ર નક્કી થાય કે તરત જ વિચરવા લાગીએ પોતાની જ દુનિયામાં – હવે તો હું ડોક્ટર! અરે, જુઓને, બે વરસમાં તો દિકરો સી.એ. ને પછે એકાદ વર્ષમાં તો અમેરિકા. અને આમ જ, હજુ તો કિન્નાજ બંધાયા છે ત્યાંજ એકબીજાથી જુદો પડતો આ પતંગ જેવો માણસ.

ને પછી? હા, પછી બંધાય છે દોરી. પોસ્ટ, હોદ્દો, સમાજમાં પ્રતિષ્ઠા. દોરી બંધાતા જ થાય છે શરૂઆત ઉડાનની.

હકીકતમાં તો ઉડાન એ જ ધ્યેય છે, પતંગનું. ઉડાન એ જ ધ્યેય છે, માણસનું. ઉડાન એ જ સૂચક છે જીવંતતાનું. ઉડાન એજ ગતિ છે. ઉર્ધ્વગતિએ જ તો લક્ષ્ય છે, પતંગના જીવનનું અને મનુષ્યનું પણ. અને બસ, આ જ રીતે શરૂઆત થાય છે ઉડવાની.

પતંગનું ધ્યેય છે ઉડાનનું, ઉંચાઇ પામવાનું, હવા માફક હોય કે ન હોય, વધુ હોય કે ઓછી ટકી રહેવાનું. ઉડ્યા કરવાનું. મનુષ્યોએ પણ એજ રીતે પ્રગતિ કરવાની, અનુકૂળ-પ્રતિકૂળ પરિસ્થિતિઓમાં પણ ટકી રહેવાનું.

આટલાં સ્પષ્ટ અને નક્કી કરેલાં ધ્યેયો હોવા છતાંય પણ ફંટાય છે પતંગ અને ભટકી જાયા છે મનુષ્ય.

આ પતંગો પછી આકાશમાં ઉડે છે, હા, ભાઇ હા, માણસ પણ ઉડે છે. ઉડતાં-ઊડતાં એને દેખાય છે પોતાની જેવા જ પતંગો. ને માણસને દેખાય છે, પોતાનાં જ વર્તુળનાં માણસો (ખાનગીમાં કહું તો, મિત્રોપણ). ને પતંગને ચાનક ચડે છે પોતાને પુરવાર કરવાની. જોકે, આમ જુઓ તો એની જરુર હવે રહી જ નથી. ધ્યેય તો ઉડવાનું છે, વધુ ને વધુ ઉંચાઇઓ પ્રાપ્ત કરવાનું. પરંતુ સાથેના પતંગને સાથે જ ઉડતાં જોવાની ભાવના, એટલે કે જીવો અને જીવવા દો ક્યાં જ હોય છે? ને પતંગને દોરવણી આપે છે નીચે રહેલો માણસ અને એ જ રીતે મનુષ્યને પણા દોરવણી આપે છે એનાં જ કોઈ અંગત.

સામ, દામ, દંડ, ભેદ ગમે તેમ કરીને અન્યને કેમ નીચા દેખાડવા કે પછી પોતે જ ઉંચો રહે એનો સતત પ્રયાસ કરતો માણસ. પતંગની જેમ જ સંબંધોમાં પણ ક્યારેક ઢીલ દે, કયારેક ખેંચે, કેટલીકવાર તો પોતે જ કાપે અને પાછો લપટાવે, પોતે મદદ કરી હોય એનો દેખાડો. અને ક્યારેક તો સાવ જ જનોઈવઢ ઘા, હાથ પાસેથી જ કાપી નાખે. ને પછી થાય ખુશ. હા, ખુશ. જોર-જોરથી પોતાની જીતનાં બરાડા પાડે, કાયપો છે. હા, માણસ પણ પોતાની નજીકનાં કોઈને આવી જ રીતે કાપે અને મનમાં કંઇક એમ જ કહે, જોયું ને? બહુ ચડ્યો તો. ભાઇ, રે’વા દે તું, અમેતારું ય માથું ભાંગીએ એવા છીએ.

પણ તમને ખબર છે? આ પતંગને કાપતી વખતે હાથ તો આપણાં પણ કપાય છે, ચીરાં પડી જાય છે, છતાંય અહમ નો નશો જ એવો કે જાણે કોઈ જ પીડા નહીં. તો’ય પાછું બાકી રહી ગયું હોય એમ કહે, લપેટ. એ, લપેટ. એ જ રીતે હા, પડતાંને પાટું મારવાનું માણસ પણ ચૂકતો નથી, પોતાના હાથ પણ કપાયા છે એની પણ કોઈ જ પરવા નહીં.

રે અભિમાન! પણ સાવ પીડા નથી જ થતી એવું ય નથી, રાત પડે ને ચીરા દુ:ખે છે, પોતાનાં જ કોઈનું ખરાબ કર્યાનો ભાવ ડંખે તો છે જ, દુ:ખે છે. પણ મથરાવટી મેલી ને, દેખાવા ના દે. ઉલટાંનો દુ:ખતું હોય છતાંય એમ બોલે કે જો, આટલાં ચીરાં પડયા, કાપી જ કાઢ્યા આ વખતે તો. પતંગ પણ કોને કાપે ખબર છે? સેટેલાઈટ વાળા કંઇ નરોડાનો પતંગ કાપવા જાય છે? ના રે ના. એ તો બાજુની જ અગાશીવાળાનો, અરે સામેની શેરીમાંના પેલાં છાપરાવાળાનો. એનો પતંગ કાપીએ છીએ કે જેની સાથે નવા બનેલાં 4-5 ગુલાબજાંબુની આપ-લે કરી છે, કે જેને ત્યાંથી મોડી સાંજે દૂધ મેળવવા મેળવણ લેવા જીએ છીએ. જે મિત્રો કે ભાઇ ભાંડરડા છે એને જ સતત કાપતો માણસ.

એ ભૂલી જાય છે કે એણે કરેલી આ કાપવાની શરૂઆતમાં ક્યાંક, કોઈક એનો પણ લાગ જોઈને જ બેઠું છે. ને બસ આજ રીતે તક મળતાં એને પણ કોઈક આ જ રીતે કાપી નાખશે.

આ જ આપણે બધાં, આવા જ આપણે બધાં.

કેમ વિચારે ચડી ગયા? સાચું કહું છું ને હું? હા, માણસ માત્ર પતંગ. ખાલી 14મી જાન્યુઆરીનાં રોજ અગાશી ઉપર ઉત્ત્રરાયણ ઉજવતો માણસ જીવનમાં તો રોજે જ ઉત્તરાયણ ઉજવે છે.

અને એટલેજ પતંગોને બદલે મને ગમે છે, તુક્કલ. સરસ મજાની ઉડતી તુક્કલ. એ ઉડે છે પોતાનાં આત્માનાં જોર પર. એનો માંહ્યલો સતત સળગે, ને એની ગરમી જ એને ઉંચાઈઓ સુધી લઇ જાય. આપણો આત્મા પણ જો એમ જ સતત પ્રદીપ્ત રહે તો આપણે પણ કંઇક આમ જ ઉર્ધ્વગતિ કરીએ. તુક્કલનું ધ્યેય છે પ્રગતિ કરવાનું, ઉંચે જવાનું અને એ જાય પણ છે. એને એવો સ્વાર્થ નથી કે એ પોતે એકલી જ ઉડે. એ તો બધાની સાથે ઉડે છે. એને ખબર છે કે આખા આકાશમાં હું એકલીઉડીશ તો નથી મારી કોઈ સુંદરતા કે નથી આકાશની. આ તો સંગાથનું પર્વ છે. એ તો જાણે છે કે જેટલી તુક્કલ સાથે ઉડશે, આકાશ એટલું જ વધારે સુંદર લાગશે. નથી એને બીજાની સાથે સ્પર્ધા કે માર-કાપ.

ને આમ, અનર્ગળ આકાશને સુંદર બનાવે છે આ તુક્કલોનો સહિયારો પ્રયાસ.

તો આવો, આપણે બધાં પણ નક્કી કરીએ કે હવેથી પતંગો નહીં પણ તુક્કલ બનીશું અને આ વિશ્વને એક રળિયામણી જગ્યા બનાવીશું. આપણી જાતને જ કહીએ કે, હું માણસ, હવે તો માનવ થાઉં તો ય ઘણું.

Share On Social Media

પતંગો અને આપણે

Author

Comments (183)

Leave a Reply Cancel reply